مدیریت زندگی با سبک زندگی فاطمی

ابعاد زندگی حضرت فاطمه سلام الله علیها و سبک زندگی فاطمی

1.سیره معنوی وعبادی

اولین نكته‌ای كه در زندگی آن حضرت وجود داشته و بر اساس اصول اسلامی است، رسیدن به كمال است.اسلام، دنیا و رفاه مادی را اصل نمی‌داند، بلکه آنهارا زمینه‌ساز رسیدن انسان‌ها به كمال حقیقی می‌شمارد. زندگی دائمی و سعادت حقیقی، در سرای آخرت است. بنابراین تمام احكام اجتماعی و سیاسی اسلام و نظام‌هایی که ایجاد كرده، برای این است كه انسان‌ها به آن كمال حقیقی و كمال معرفتی دست پیدا كنند.

حضرت زهرا (س)در عمر کوتاه خود، بر اساس شرایط روزگار،در تنگناهای بسیاری قرار گرفتند. با وجوداین سختی‌ها كه گاه قهری بود و گاه انتخاب خود ایشان،وبا داشتن چند فرزند و زندگی پرمشغله و پركار،و افزون بر اینها غیبت فراوان امیرالمؤمنین (ع)در خانه به دلیل حضور در جنگ‌ها، عبادت و معنویات در زندگی حضرت بسیار پررنگ است.

ما دو نوع عبادت را در زندگی حضرت می‌بینیم؛ عبادت‌هایی مثل نماز كه نیاز به فراغت از امور زندگی داشت و نمازهای خاصی به نام نماز حضرت صدیقه طاهره مشهور شده كه ساعتی وقت می‌برد. این نمازها که از حضرت بر جای مانده، نشان می‌دهد که حضرت در عین رسیدگی به امور زندگی، فرصتی به این عبادت‌ها اختصاص می‌دادند؛ چنان‌که امام حسن(ع) از نماز شب و شب‌زنده‌داری‌ها و عبادت‌های طولانی مادرش گزارش داده است. همچنین حسن بصری ـ كه بعضاً به اشتباه گمان می‌کنند امام حسن (ع) بوده است ـ می‌گوید حضرت صدیقه آن‌قدر به عبادت می‌ایستاد كه پاهایش ورم می‌کرد. طولانی‌ترین تعقیب‌ها در نماز نیز از حضرت صدیقه طاهره نقل شده استکه برخی تعلیم پیامبر (ص) به ایشان است و برخی را خود حضرت انشا فرموده‌اند.این تعقیبات، مضامین و نكات بسیار ناب توحیدی و معرفتی در بر دارد و توجه به معاد و یاد مرگ و ترسیم حالات سکرات مرگ و احوال قیامت، در آنها بسیار برجسته است. همچنین با وجود منابع محدود، از آن حضرت دعاهای بسیاری به ما رسیده است.

نوع دیگر از عبادت ایشان، با كار و مشغله‌های زندگی قابل جمع است؛ مانند تلاوت قرآن که در زندگی حضرت پررنگ است و از آن به عنوان یکی از سه محبوب خود در این دنیا یاد می‌كند. در گزارشی آمده است كه سلمان خدمت حضرت رسول رسید و اظهار شگفتی کردكه دیده است حضرت فاطمه در حالی که كار می‌كرد، قرآن نیز تلاوت می‌فرمود. همچنین حضرت روزه‌های مختلف و مستحبی می‌گرفت. از دیگر عبادت‌های حضرت، برنامه منظم هفتگی برای زیارت قبور، به ویژه قبر حمزه سیدالشهداء بود.

نكاتی كه از سیره عبادی حضرت نقل شد، خود، یک الگو وسبک زندگی است که بیان می‌دارد در کنار انجام وظایف خانه و مسئولیت و مشغله‌های زندگی، چه مقدار باید روزانه به عبادت پرداخت.

2. سیره حضرت در خانه

زن در خانه سه وظیفه اساسی دارد:

1.همسرداری؛
2. خانه‌داری؛
3.تربیت فرزندان.

در هر یك از این وظایف، نكاتی ارزشمند و تربیتیاز حضرت به دست ما رسیده است. در بحث‌ همسرداری و احترام به همسر،در سیره حضرت می‌بینیم که ایشان گشاده‌رویی را دروازه ورود به بهشت برای مؤمن ذكر می‌كند ( بحار ج 72 ص 401)و در رفتار با همسرشنیز به سخن خود عمل می‌کند.(بحار ج 3 ص 117 ) در محضر پدرش، با ابراز محبت به حضرت امیر (همسرش)، او را با احترام یاد می‌كند و بهترین یاور و بهترین همسر معرفی می‌كند. در مقابل، حضرت امیر نیز می‌فرمود:«هرگاه به فاطمه نگاه می‌كنم، همه دردها و رنج‌ها و غصه‌ها را از یاد می‌برم». (كشف الغمه، ج1، ص 373 ) در لحظه‌های ناگوار زندگی هم این نوع جملات تكرار می‌شود.

ابن فتال نیشابوری می‌گوید حضرت صدیقه، حضرت امیر را (متناسب با شرایطی که در آن بودند) با كلمات محبت‌آمیز یا عنوان پسر عم(در محفل خصوصی) و با تعابیر محترمانه (نزد عموم) یاد می‌كرد. (روضه، ص 151) برای مثال در نزد پدرش، از همسر خود با عنوان«علی» و نزد مردم با كنیه «ابالحسن» یا القاب دیگر از ایشان یاد می‌كند؛ چراكه جامعه عرب ذكر نام را خلاف عرف می‌دانستند.(فرات كوفی،تفسیر، ص 83 ) به هر حال، متناسب باشرایط، نوع خطاب و یادكرد تغییر می‌کرد. اینها نكته‌های ظریفی از زندگی ایشان است که همسران در زندگی خانوادگی باید از آن حضرت بیاموزند.

حضرت به اقتضای شرایط آن روز جامعه و نیز موقعیت خود،از زیورآلات گران‌قیمت استفاده نمی‌کردند؛ اما حداقل آراستگی را كه برای زن در خانه لازم است، رعایت می کردند؛ مانند استفاده از عطر.(صدوق، امالی، ص41 و 42)در این‌باره نیز داستان معروفی درباره ایشان نقل شده كه نکته تربیتی ـ اجتماعی دارد؛ داستان پوشش آن حضرت در برابر فرد نابینا؛هنگامی كه پیامبر (ص) سؤال می‌كنند چرا خودت را در برابر یک نابینا می‌پوشانی، می‌فرمایند: او مرا نمی‌بیند، ولی بوی مرا استشمام می‌كند و این حجاب برای این است كه آن بو را حس نكند. این داستان از تأثیر روانی خاصی سخن می‌گوید که بی‌حجابی زن حتی در برابر نامحرم ممکن است بر جای گذارد.

همچنین در بعضی از گزارش‌ها آمده كه حضرت از برخی زیورآلات مثل گوشواره و مانند اینها استفاده می‌كردند. (همان، ص 552)

بحث دیگر در سبک تعامل با همسر درزندگی حضرت زهرا (س)، اطاعت از همسر است. ایشان می‌گوید من به توصیه پدرم همواره عمل كردم كه فرمود: «از همسرت اطاعت كن و از او چیزی نخواه كه در توانش نباشد». در اواخر عمر خود نیز فرمود:«من همواره سعی كردم این نكته را در زندگی‌ام رعایت كنم و به آن پایبند باشم». حضرت امیر هم می‌فرمود:«هیچگاه ندیدم آن حضرت كاری كند که مرا خشمگین و دل‌آزرده كند».

گفتنی است که اطاعت صدیقه طاهره از امیرمؤمنان و همراهی با ایشان، الزاماً از آن باب نبود كه همسرش،امام بود و علم غیب داشت؛ بلکه قبول این زندگی دو طرفه و مدیریت زندگی از جانب حضرت امیر بوده كه این همراهی را ایجاد می‌كند.

نكته بعدی هم تناسب درخواست‌هاست. حضرت فرمودند:«این توصیه را همواره از پیامبر دارم كه از پروردگار خود حیا می‌كنم چیزی از همسر بخواهم كه در توانش نباشد». (امالی صدوق، ص 616 )
با مرور زندگی حضرت درمی‌یابیم که ایشان در نبود حضرت امیر، همواره در مسائل اقتصادی به حداقل‌ها اکتفا می‌کردند.

در بحث تربیت فرزند نیزحضرت چند نکته را هنگام انتخاب همسر به عنوان مقدمه این بحث رعایت كرد؛ چرا که در روایت داریم برای فرزندان و نسل آینده‌تان، شخص مناسب را به همسری انتخاب كنید.در روایات بیش از مسائل ظاهری و مادی در انتخاب همسر، بر اخلاق و معنویت و ایمان و طهارت و پاكی نسل زن ومرد تأکید شده است. حضرت صدیقه خواستگاران متعددی از بزرگان و اشراف داشت، اما ایشان با معیارهایی که محوریت آنها ارزش‌های اخلاقی و معنوی بود و از گفت‌وگوی حضرت با پیامبر(ص) به دست می‌آید، حضرت امیر را انتخاب كرد كه جوانی با توان ضعیف اقتصادی بود.

جوانان ما نیز در انتخاب همسر باید از این شیوه و معیارها الگوبرداری كنند كه معیار انتخاب همسر،فقطامور ظاهری یا مالی نیست، بلکه معیار، ارزش‌های معنوی و اخلاقی است.

در باب تربیت فرزند، نکاتی در روایات مطرح شده که بخش عمده آنها توصیه‌های پیامبر(ص) به دختر بزرگوارش، حضرت فاطمه است؛ از جمله آداب شب ازدواج، مقدمات انعقاد نطفه و آداب پیش از آن، انتخاب اسم، عقیقه كردن، اذان در گوش خواندن و … .

التزام و توجه به این امور، یک سبک و روش زندگی و برخاسته از نوعی نگرش به زندگی است.

در بحث پرورش جسمی کودک هم روایتی داریم که حضرت التزام داشتند فرزندان از شیر مادر استفاده كنند(مكارم الاخلاق، ص 117) و غذای فرزند را بر غذای خود مقدم می‌داشتند و سعی می‌كردند تا حد امکان، فرزندان را سیر كنند. در زمان بیماری فرزندان نیز با دلسوزی‌های مادرانه، برای بهبود آنها نذر می‌کردند و روزه می‌گرفتند.

در بحث تربیت روحی و عاطفی فرزندان و شفقت و مهربانی مادر به آنها، سلمان نقل می‌کند که به خانه فاطمه(س) رفتم و دیدم که حضرت مشغول آسیاب كردن است و طفل ایشان گریه می‌کند. عرض کردم: چرا از فضه کمک نمی‌گیرید؟ فرمود: امروز نوبت استراحت ایشان است. سلمان گوید: حضرت آنقدر آسیاب كرد كه خون دستش بر دسته آسیاب جاری شد و به سنگ آسیاب رسید. عرضه داشتم: من بروم بچه را ساكت كنم؟ حضرت فرمود: تو بیا آسیاب كن و من به بچه رسیدگی می‌كنم. من مادرم و به فرزندم مهر‌بان‌تر هستم. یعنیحضرت هنگامی که میان بچه‌داری و كار خانه تعارض ایجاد شد و ناچار بود كه یكی را انتخاب كند، رسیدگی به فرزند را انتخاب می‌كند و می‌فرماید: «انی ارفق؛ من مهربان‌ترم به این بچه».(چند نكته در این روایت وجود دارد كه در دلایل امامت طبری ص 140 آمده است)

3.سیره فرهنگی وسیاسی

در سیره فرهنگی و سیاسی حضرت داریم كه آن خطبه‌های معروف فدکیه را در مسجد خواندند. یا زمانی كه به زیارت قبور شهدای اُحد می‌رفتند، شخصی از حضرت پرسید كه چرا شوهرت قیام نكرد و حکومت را نگرفت؟ آنجا حضرت غدیر را یادآوری کردند و فرمودند: «مَثَل الإمام مَثَل الكعبة»؛ دیگران باید به سوی امام بیایند، نه اینکه او به سمت مردم برود. همچنین روایت شده است که شخصی خدمت حضرت رسید و گفت: هدیه‌ای از پدرت به من بده. حضرت به خادم فرمود پوستینی را که حدیثی از پیامبر بر آن نوشته شده بود، بیاورد. خادم گفت پوستین گم شده و آن را پیدا نمی‌کند. حضرت فرمود: برو وآن را پیدا كن؛ «فإنّها تَعدل عندی حسناًوحسیناً». این روایت، بیانگر یك آموزه دینی درباره ارزش معارف نبوی ودینی است؛ و این سخن مادر حسن و حسین (عما) وسخن حجت خداست که مبالغه نمی‌كند.

با وجود این نمونه‌ها از فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی حضرت، زمانی که پیامبر (ص) تقسیم وظایف فرمود و فاطمه(س) را مسئول کارهای درون خانه وخانه‌داری و حضرت علی(ع)را مسئول كارهای بیرون منزل کرد، ایشان اظهار خوشحالی و رضایت می‌كند. (مجلسی ، بحارالانوار 43، ص 81 )

به این ترتیب، حضرت زمانی كه وظیفه ایجاب می‌کرد، پرده‌نشین نبودو با حفظ حریم و رعایت شرایط، به فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی می‌پرداخت.

نتیجه

با مطالعه ودقت در سیره آن حضرت، می‌توان در سبک و روش زندگی خود تجدیدنظر کرد و بر اساس آن جهان‌بینی و تفکر، برنامه‌ریزی کرد. در این سیره‌شناسی، میزان اهمیت مسائل مختلف مادی و معنوی در زندگی مشخص می‌شود. همچنین با ترویج مبانی فکری ایشان در مقام الگوی انسان کامل، می‌توان هدف صحیح را در زندگی ترسیم و در ابعاد مختلف از زندگی آن حضرت الگوبرداری کرد.