حماسه سیاسی برترین زن عالم
حماسه سیاسی برترین زن عالم
حیات هجده‌ساله‌ی حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها)، از ولادت پررمزوراز و الهی ایشان تا شهادت و دفن حماسی حضرتش، مملو از پیام‌هایی ماندگار برای بشریت است؛ به طوری که به فرموده‌ی امام صادق (علیه السلام)، معرفت و شناخت نسبت به فاطمه‌ی اطهر (سلام الله علیها)، معادل با درک شب قدر خواهد بود و از سوی دیگر، به این خاطر حضرتش را «فاطمه» نامیده‌اند که مردم از معرفت آن بزرگوار بریده شده‌اند.[1]
در مورد نقش‌آفرینی حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) در عرصه‌ی خانواده، روایات بسیاری در دست است که مبیّن ایثار و ازخودگذشتگی توأم با مهر و عطوفت ایشان نسبت به تمامی اعضای خانواده به اقتضای جایگاه آن‌هاست. ایشان در ارتباط با همسر، فرزندان، پدر و حتی خدمتکاران خویش با تدبیر و ذکاوت عمل می‌کردند.
به گواه تاریخ، زهرای اطهر (سلام الله علیها) را «امّ أبیها» می‌خوانده‌اند، زیرا عطوفت و توجه ایشان نسبت به پدر، همانند محبتی بوده است که یک مادر نثار طفل خویش می‌کند. حضرت فاطمه‌ی زهرا (سلام الله علیها)، بر اساس روایتی از امام باقر (علیه السلام)، عنصر اصلی «شجره‌ی طیبه» خوانده شده است[2] و ایشان این نقش حساس و مسئولیت عظیم خود را در قبال پدر و دین اسلام با موفقیت کامل به انجام رسانیده است. شاهد این امر، علاوه بر سیره‌ی آن حضرت (سلام الله علیها)، روایاتی از شخص رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است که در تأیید اعمال و رفتارهای ایشان بیان شده است.
همچنین حضرت فاطمه (سلام الله علیها) ارتباطی توأم با مودّت و رحمت با همسر مکرّم خویش داشتند. در روایات متعددی آمده است که حضرت زهرا (سلام الله علیها) به احترام همسر خود، علی ابن ابی‌طالب (علیه السلام)، هیچ درخواستی از ایشان مطرح نمی‌کردند تا وقتی که خود حضرت علی (علیه السلام) از مایحتاج ایشان سؤالی می‌کردند. همچنین زهرای مرضیه (سلام الله علیها) در تمامی مراحل سخت و دشوار زندگی مشترکشان، پابه‌پای امیرالمؤمنین (علیه السلام) تلاش و استقامت نشان می‌دادند و اسطوره‌ای از یک بانوی نمونه در امر مادری و همسری از خود بر جای نهادند.
ایشان در تمام مبارزات همسر خود، اعم از مبارزات سیاسی و جنگ‌های نظامی، مایه‌ی امید و دلگرمی ایشان بودند. در غیاب شوهر، خانه و فرزندان را به خوبی اداره می‌کردند و در هنگام بازگشت ایشان از جنگ، به استقبالشان می‌شتافتند و با روی گشاده و لبخند حاکی از رضایت و افتخار به وی می‌نگریستند. لباس و شمشیر خون‌آلود همسر را می‌شستند و از حوادث میدان جنگ می‌پرسیدند و بدین وسیله، نقش خود را در جهاد سرنوشت‌ساز اسلام و در تقویت روانی همسر مجاهدشان ایفا می‌کردند. حمایت و پشتیبانی فاطمه‌ی زهرا (سلام الله علیها) از همسر به اندازه‌ای مهم و مؤثر بود که امیرالمؤمنین (علیه السلام)، مادامی که ایشان در قید حیات بود، تن به بیعت ندادند.
حضور اجتماعی فاطمه‌ی زهرا (سلام الله علیها) نیز حضوری فعال و آگاهانه است. یکی از نقش‌آفرینی‌های درخشان ایشان، بالا بردن فرهنگ جامعه، رشد فکر و اندیشه‌ی مردم و رفع مشکلات و شبهات آنان بود. ایشان با بهره‌مندی از احاطه‌ی علمی و قوت فکری، به تبلیغ دین و تعلیم و تربیت جامعه، به ویژه زنان اقدام می‌نمودند و مبارزه با بدعت‌ها، جهل و کج‌روی‌ها را هیچ گاه از نظر دور نمی‌داشتند.
اگر حضرت فاطمه (سلام الله علیها) صرفاً زنی خانه‌دار و به دور از سیاست و اجتماع بود، از آن همه صدمه و ضربه و آتش و مصیبت هم خبری نبود. نااهلان از فاطمه وحشت داشتند، زیرا خانه‌ی او مرکز مشاوره‌ی رجال سیاسی و محل تصمیم‌گیری‌های مهم و سرنوشت‌ساز بود و خود ایشان بارزترین مرجع رسیدگی به امور در دوران بحران سیاسی پس از رحلت پدر بودند. در تنگناهای سیاسی به ایشان مراجعه می‌شد. حتی حضرت علی (علیه السلام) نیز با وی مشورت می‌کردند.
هنوز مدتی از رحلت جان‌گداز رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) نگذشته بود که اولین حرکت سیاسی برای مبارزه، با یادگار و ادامه‌دهنده‌ی راه پیامبر آغاز شد. در این راستا، فدک، که حق مسلم دختر پیامبر بود و ایشان بعد از نزول آیه‌ی 16 سوره‌ی مبارکه‌ی اسراء [و آت ذا القربی حقّه] آن را به فاطمه (سلام الله علیها) بخشیده بودند، توسط دستگاه حکومت به بهانه‌های واهی، باز ستانده شد و کارگزاران حضرت از آن ملک بیرون شدند.
مسلمانان بر این حق‌کشی سکوت کردند. امیرالمؤمنین هم خانه‌نشین شده بودند و در این اوضاع حساس، تنها فریاد فاطمه می‌توانست پرده از چهره‌های نفاق و نیرنگ کنار بزند و جامعه را به بیداری و آگاهی و قیام دعوت نماید. لذا زهرای مرضیه (سلام الله علیها) در احقاق این حق با شمشیر زبان و بیان، خطبه‌ی فدکیه را، که در اوج فصاحت و بلاغت و با استدلال و محاجه و منطق است، ایراد فرمودند. این خطبه اهمیت بسیار دارد؛ به گونه‌ای که اهل بیت (علیهم السلام)، فرزندان خود را به حفظ آن وادار می‌نمودند. برخی از محققان بیش از 60 منبع برای آن معرفی کرده‌اند و در کتب اهل سنت نیز آمده است.
زهرای مرضیه (سلام الله علیها) در عرصه‌ی سیاست و در دفاع از اصلح تا پای جان، معلم بانوی عاشورا، حضرت زینب (سلام الله علیها) بودند. حماسه‌آفرینی زینب کبری (سلام الله علیها) در قیام عاشورا، حاصل رشد و تربیت آن حضرت در دامان مادری چون زهرای اطهر (سلام الله علیها) بوده است که در دفاع از ولایت و جایگاه امیرالمؤمنین (علیه السلام) در مقام اصلح مؤمنین و منتخب خداوند برای حکومت، از هیچ اقدامی اعم از خطابه و وعظ و اعلام برائت از خلیفه‌ی وقت و در نهایت، اعطای جان شریف خویش، دریغ نکردند.
با توجه به سیره‌ی حضرت زهرا (سلام الله علیها)، مهم‌ترین رکن حیات ایشان را می‌توان حماسه‌آفرینی‌های حضرتش در عرصه‌ی سیاست و دفاع از اسلام دانست. این دفاع را فاطمه (سلام الله علیها) در دو شکل متفاوت انجام می‌دادند؛ مستقیم یا آشکار و غیرمستقیم یا پنهان.
در شکل پنهان، زهرای مرضیه (سلام الله علیها)، در جایگاه دختری فداکار و صبور و همسری همدل و همراه، به ایفای وظایف سیاسی‌ـ‌اجتماعی خویش می‌پرداختند. ایشان تا قبل از ازدواج و در خانه‌ی پدر، مرحله به مرحله در پیشبرد اهداف اسلام، هم‌سنگر پدر بودند. وی که از همان طفولیت و شیرخوارگی با مشکلات بسیار رنج‌آوری در رابطه با مقام نبوت و رسالت پدر روبه‌رو بود، خم به ابرو نمی‌آورد و در تمامی سال‌های غم، یاور پدر بود و همواره با شور و شعور، برای برافکندن بنیان شرک و الحاد و بساط ظلم و استکبار پابرجا باقی ماند.
این گونه رفتار، پیامی بس گران‌قدر را برای تمامی زنان مسلمان در همه‌ی اعصار دارد و آن اینکه نقش زن در عرصه‌ی سیاست و دفاع از اصلح را می‌توان مهم‌ترین بخش نرم‌افزاری این عرصه دانست. هر زنی حتی اگر زره نپوشد و کلاه‌خود بر سر نگذارد و در میدان جنگ و جهاد حاضر نشود، در خانه‌ی خویش و نسبت به پدر، همسر و فرزندان خود می‌تواند به اندازه‌ای امیدبخش و آگاهی‌دهنده باشد که به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان پنهان، اما زیربنایی عرصه‌ی سیاست عمل نماید. پیام ارزشمند سیره‌ی حضرت زهرا (سلام الله علیها) در این باره، همراهی، همدلی و هم‌دردی ایشان در رنج‌ها و سختی‌های پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در مقام رسالتشان و سپس دفاع از ولایت برحق حضرت علی (علیه السلام) بود.
نقش پنهان زهرای مرضیه (سلام الله علیها) در عرصه‌ی سیاست، منافاتی با حضور آشکار یا مستقیم ایشان در این عرصه ندارد؛ به طوری که در حماسه‌آفرینی حضرتش در دفاع از امیرالمؤمنین (علیه السلام) چنین نقشی به وفور دیده می‌شود. خطابه‌های آتشین ایشان در دفاع از ولایت، که با احتجاج و دلیل همراه است، از این نمونه‌اند.
حضرت زهرا (سلام الله علیها) به دو دلیل در دفاع خود از اصلح زمانه برای تصدی مقام ولایت و حکومت بر مسلمین استناد می‌کنند. ایشان در خطبه‌ای که در بستر بیماری در میان زنان مهاجر و انصار ایراد کردند، بر صلاحیت‌های شخصی و اجتماعی امیرالمؤمنین (علیه السلام) تأکید کردند و ایشان را شخصیتی آشنا به امور دنیا و دین معرفی نمودند و از جمع حاضر پرسیدند: «چه ایرادی بر ابوالحسن گرفتند؟ آری صلابت شمشیرش، نهراسیدن از مرگ، سختی در کارزار، برندگی در کار، خشم گرفتن و جدی بودن درباره‌ی ذات پروردگار، این‌هاست آنچه بر او خرده گرفتند.» و نیز در تأکید بر اصلح بودن علی (علیه السلام) فرمودند:
«وای بر ایشان، آیا کسی که به سوی حق رهبری می‌کند سزاوارتر است مورد پیروی قرار گیرد، یا کسی که راه نمی‌نماید، مگر آنکه خود هدایت شود؟»
دومین دلیل در دفاع از ولایت را صدیقه‌ی طاهره (سلام الله علیها) در خطبه‌ای بیان نمود که بعد از جریان سقیفه و هجوم عده‌ای به سوی خانه‌ی حضرت برای گرفتن بیعت با امیرالمؤمنین (علیه السلام) در پشت درب خانه، در آن موقعیت دشوار، ایراد فرمود. ایشان واقعه‌ی روز غدیر خم را یادآور شدند و بر انتساب الهی امیرالمؤمنین (علیه السلام) بر ولایت و ابلاغ آن توسط رسول خدا (صلی الله علیه) اشاره فرمودند.
همچنین فاطمه‌ی اطهر (سلام الله علیها) عواقب و گرفتاری‌های ناشی از کنار گذاشتن اصلح و روی آوردن به غیر آن را، در خطبه‌ی خویش در بستر بیماری گوشزد می‌کنند و می‌فرمایند:
«سوگند به جانم! کردارشان به بار نشسته، اندکی مهلت تا نتیجه دهد و بزاید، آن گاه به جای شیر، خون تازه و سمّ مهلک بدوشند و قدح را لبریز کنند و در آنجاست که باطل‌گرایان زیان می‌بینند و آیندگان از نتیجه‌ی [شوم و ناپسند] کار گذشتگان آگاه می‌گردند. پس به دست شستن از جانتان آماده شوید و دل برای وقوع فتنه مطمئن دارید.»
این سخنان حضرت فاطمه‌ی زهرا (سلام الله علیها) علاوه بر اینکه آگاهی و شعور سیاسی و اجتماعی ایشان را عیان می‌سازد، بیان‌کننده‌ی نتایج انتخاب اشتباه در عرصه‌ی سیاست در تمامی اعصار است. اگر ملتی که به انتخاب خود می‌توانند سیاست‌مدارانی را بر رأس امور در جامعه بنشانند، از بصیرت و آگاهی کافی برخوردار نباشند و اصلح را انتخاب نکنند، نتایج و گرفتاری‌های حاصل از انتخاب اشتباه و جاهلانه‌ی آنان، بیش و پیش از همه، دامن‌گیر خود آن ملت می‌شود.
همچنین سیره‌ی درخشان و حماسی حضرت زهرا (سلام الله علیها) به خوبی نمایان ساخت که هیچ فردی، اعم از آن که زنی خانه‌دار یا مادری پرمشغله باشد یا یک مسئول کلان حکومتی، از تلاش و مشارکت و نقش‌آفرینی در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، ناتوان و یا حتی معاف نیست.
مقام معظم رهبری (مد ظله) سال 92 را برای ملت ایران، سال « حماسه‌ی سیاسی و اقتصادی » نامیدند. حماسه‌آفرینی در شرایطی معنا می‌یابد و محقق می‌شود که جامعه در شرایط خاص و توأم با سختی‌هایی باشد. در این حالت، هر آن کس که خود را از جهات مختلف، به ویژه از نظر فکری و بینش و آگاهی، ساخته و قوی کرده باشد، می‌تواند مؤثر و نقش‌آفرین باشد.
از سیره‌ی فاطمه‌ی زهرا (سلام الله علیها) در فهم بهتر این شعار و عملیاتی کردن آن، می‌توان به خوبی بهره گرفت؛ مانند استقامت و مقاومت در برابر نااهلان، افزایش شعور و شور سیاسی و اجتماعی در میان آحاد ملت توسط نخبگان و آگاهان به امور، استفاده از ابزار یا حربه‌های متفاوتی اعم از خطابه، قهر، تهدید، جنگ و… در پیشبرد اهداف سیاسی جامعه‌ی اسلامی، همکاری و همدلی و مشارکت تمامی ملت ـ هر فردی به اقتضای جایگاه و موقعیتی که در جامعه دارد ـ و استخراج و عملیاتی و اجرایی نمودن پیام‌های خاندان نبوت پیرامون مسائل خانوادگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در جامعه‌ی اسلامی.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. محمد باقر مجلسی، بحار الأنوار، چاپ دوم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403ق، ج 43، حدیث 58.
[2]. حبیب‌الله هاشمى خویى، منهاج البراعه فی شرح نهج‌البلاغه، تهران، مکتبه الإسلامیه، 1400ق، چاپ چهارم، ج 5، ص 354.
منبع : برهان
